Maatschappij. “Ik controleer mijn rekening elke dag”: financiële dysmorfie, de angst om zonder geld te komen te zitten

Net zoals lichaamsdysmorfie een vertekend beeld geeft van het eigen fysieke voorkomen, is financiële dysmorfie een psychologische aandoening waarbij iemand zijn financiële situatie niet rationeel beoordeelt: over het algemeen voelt men zich armer dan men werkelijk is.

De uitdrukking, die in 2024 in de Verenigde Staten opdook, zou veel Fransen zorgen kunnen baren, aangezien 76% van hen een negatieve perceptie van hun koopkracht uitdrukt, zelfs als dit onterecht is (*). "Financiële dysmorfie is nog geen erkend concept en wordt helemaal niet academisch onderzocht", benadrukt Mickaël Mangot, econoom gespecialiseerd in gedragsfinanciën en gelukseconomie. "Het is een soort variant op financiële angst. Het komt overeen met wat we al in andere disciplines onder verschillende namen hebben gezien."

“ Soms beperk ik mezelf in mijn aankopen .”

Kevin, 29, runt een klein bedrijf in Meylan, Isère, en lijkt de "symptomen" te vertonen: "Mijn bedrijf heeft een positieve cashflow van ongeveer een half miljoen euro. Toch betaal ik mezelf slechts 2.000 euro per maand, wat ruim voldoende is om als alleenstaande man in een studio te voorzien in mijn behoeften, met een bescheiden huur van 490 euro per maand. Soms beperk ik mezelf echter in mijn aankopen van plezier of eten, uit angst het einde van de maand niet te halen, terwijl ik mezelf in het ergste geval gewoon een hoger salaris kan betalen voor de volgende maand."

Naast deze zelfopgelegde bezuinigingen veroorzaakt deze situatie angst bij Kevin, die zich uit in een manie die dicht bij OCD (obsessieve-compulsieve stoornis) ligt: "Ik controleer mijn bankrekening elke dag via mijn online applicatie, met realtime updates. Deze 'reflex' heeft zich ook uitgebreid naar mijn werk, waar ik dagelijks de bankrekeningen van het bedrijf in de gaten houd." Hij verklaart deze angst met "een moeilijk verleden" en "een Franse economische context die niet meewerkt."

"We weten dat mensen moeite hebben hun plek te vinden in de inkomensverdeling", legt Mickaël Mangot uit. "We positioneren onszelf absoluut, door meer te willen verdienen, maar ook relatief, door onszelf met anderen te vergelijken. Veel mensen denken dat ze lager staan op de maatschappelijke ladder dan ze zijn. We zitten vol vooroordelen en onze hersenen functioneren niet rationeel in hun waarnemingen."

En volgens de econoom komen deze vooroordelen uit vele bronnen: "Er zijn gesprekken met mensen die de neiging hebben om een goed gezicht te trekken en hun financiële problemen te vermijden. En dan zijn er nog de media, met name televisie. We weten dat hoe meer mensen ernaar kijken, hoe armer ze zich voelen, omdat de rijken oververtegenwoordigd zijn." Een probleem dat dus niet specifiek is voor onze tijd of voor jongere generaties, ook al is de situatie "verslechterd door sociale media", erkent Mickaël Mangot. Volgens hem maken jongeren zich meer zorgen omdat ze objectief gezien in een meer precaire situatie verkeren (tijdelijke contracten, huurcontracten, enz.) en financieel onzeker zijn door een gebrek aan opgebouwde spaargelden.

Contant sparen beperkt angst

Deze financiële angst kan een grote impact hebben op de geestelijke gezondheid . "Wat je welzijn bepaalt, is veel meer je waargenomen situatie dan je werkelijke situatie", herinnert de gelukseconoom zich.

Dat gezegd hebbende, en ons bewust zijn van deze vooroordelen, wat kunnen we doen om deze angst te verminderen? "Wat ons beperkt, is het opbouwen van een liquide noodspaarpot, die zeer snel kan worden gebruikt, ter waarde van ongeveer drie tot zes maanden salaris", adviseert Mickaël Mangot. "Illiquide beleggingen zoals onroerend goed en aandelen dragen niet veel bij aan het verminderen van financiële angst."

De econoom raadt ook aan om apps te gebruiken voor budgettering. "Als je angstig bent, heb je controle nodig, dus moet je procedures instellen om dat gevoel van controle terug te krijgen." Ten tweede adviseert Mickaël Mangot om een regelmatig spaarplan op te zetten door een effectenrekening of een PEA (aandelenspaarplan) te openen en daar vervolgens maandelijks automatisch een bedrag (bijvoorbeeld € 100-150) op te storten, bestemd voor een goed gespreid financieel product. "Een plan hebben, je er strikt aan houden en zien hoe je spaargeld geleidelijk toeneemt, versterkt het gevoel van controle."

(*) OpinionWay-enquête, augustus 2024.